Een vertelling voor de jeugd (klik voor het filmpje) de geschiedenis van Brakel begint op deze plek.
In de zevende jaargang van het "penning - magazijn voor de jeugd", uit 1841, staat een prent van de ruïne van Brakel afgebeeld, daarbij staat de geschiedenis vermeld van de stichting van dit slot en het verhaal van enkele telgen uit het geslacht Van Brakel.
Een edelman, die door de Noormannen van zijn grondgebied was verjaagd, bouwde dit slot als schuilplaats voor de vijand. Deze Edelman liet het slot en de landerijen eromheen, de heerlijkheid Brakel, na aan zijn zoon. Deze werd de stamvader van een aanzienlijk geslacht Van Brakel, waarvan verschillenden nog enige betekenis gehad hebben in de vaderlandse geschiedenis. Voor het begin van De Opstand (de tachtigjarige oorlog) werd in Brussel in 1565 "het verbond der edelen" opgericht, de aangeslotenen verklaarden dat zij de inquisitie zouden bestrijden tot welzijn van het land en van de koning. Dirk en Johan van Brakel behoorden tot de vierhonderd edelen. Honderd jaar later speelde een Van Brakel een belangrijke zeeheldenrol tijdens de tocht naar Chatham in 1667, als scheepsbevelhebber onder de vloot van Michiel de Ruiter. De gebeurtenis staat bekend als de heldendaad van Jan van Brakel, die als eerste over de ketting zeilde, gespannen over de Theems om de rivier af te sluiten om zodoende de Britse zeemacht te beschermen. Deze Jan van Brakel klom op tot de rang van Schout bij Nacht, sneuvelde in 1690 in een gevecht tegen de Fransen en kreeg een graftombe in de grote kerk van Rotterdam.
Nu terug naar het slot Brakel, in 1672 verworden tot een ruïne nadat de Fransen het op 11 september van dat jaar in de lucht hadden laten springen. Op die manier probeerden de toenmalige overheersers ons land weerloos te maken. Voordat het kasteel verwoest werd zijn nog wel de ramen eruit gehaald. We citeren een archiefstuk uit 1673 betreffende betalingen in 1672 (Gelders archief toegang familie van Dam van Brakel 0379 inventarisnummer 921).
“Betaelt aen 8 soldaten en 3 metselaers van Bommel de som van 8-2-0 door haer verdient voor het springen van het huijs met het opbreeken van een vloer in het groot salet afnemen vande vensters ende uijtnemen vande glaesen”.
“Betaelt aen de weduwe van Goosen Verheij glaesemaecker de som van 5-16-0 sijnde in betaelinge van stoppen vant glaesen leverantie van nieu glas spijlen nagels en hengsels als oock int huijs booven op het voorgeborcht daer joffrou de Langhen woont”
Meer informatie over de glas-in-loodramen is te vinden in een artikel elders op deze website.
In het Gelders Archief nummer 0379 kan men uitgebreid de plattegrond van het kasteel bekijken.
In de tijd van Wilhelmus van Dam (1779 - 1858) zijn aan de ruïne van Brakel in het begin van de negentiende eeuw wat aanpassingen gedaan. Wilhelmus van Dam maakte hiervoor zelf een schets waarin hij zichzelf ook in tekende.
Diverse tekeningen van de hand van Wilhelmus van Dam zijn in het Gelders Archief in Arnhem te bekijken.
In 1825 heeft in de kerk van Brakel een uitgebreide restauratie plaatsgevonden, de grafzerken die in het koor van de kerk lagen zijn eruit gehaald om vervolgens de ruïne in het bos wat op te sieren. Daar zijn ze in een fragmentenmuur gemetseld. In die tijd, werd in heel Nederland veel aandacht besteed aan tuinen die bij landhuizen hoorden. De ruïne van het kasteel van Brakel hoorde bij de tuin van het herenhuis, we kennen dat huis nu als Huis Brakel. Verschillende oudheidkundige vondsten, o.a. uit de slotgracht, had de heer Van Dam in Het Spijker, maar ook in de toren van de ruine bijeengebracht. In die tijd werden bezoekers zelfs toegelaten om de voorwerpen, waaronder verschillende bouwfragmenten, te bekijken. De voorwerpen uit Het Spijker werden na de dood van Wilhelmus van Dam geveild. In de toren van de ruïne is helaas weinig meer te vinden. Alleen enkele oorspronkelijke zerken van de grafkelder uit het koor van de kerk zitten nog keurig ingemetseld. verschillende elementen zijn inmiddels uit de fragmentenmuur weer verdwenen.
Omroep Gelderland heeft ook aandacht besteed aan de fragmentenmuur.
In augustus 2008 werd een begin gemaakt met het consolideren van de ruïne. In 2013 is de onderlaag op waterniveau van de ruïne gerestaureerd (foto 1) (foto 2). Onder een poortje in de ruïne werd toen tijdelijk een stutbalk aangebracht.
In de jaren 2017 en 2018 zijn aanpassingen gedaan, er is een muur verankerd om te voorkomen dat de muur omvalt en de toren is aan de bovenkant dusdanig opgemetseld dat in ieder geval de bovenrand niet door weersinvloeden kan afbrokkelen.
Bekijk hier de aflevering over de Ridders van Gelre
Beluister hier de audiotour over o.a. het rampjaar 1672.
De Historische Werkgroep Stichting De Vier Heerlijkheden maakte eind 2022 een film: de ruine ontrafeld.
